Το σημερινό γεωπολιτικό περιβάλλον αναδεικνύει τις BRICS σε ακρογωνιαίο λίθο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Έχοντας διαρρήξει τους πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς με τη Δύση, η Μόσχα προσανατολίζεται ενεργά σε πολιτικές και οικονομικές συνεργασίες με τον Παγκόσμιο Νότο. Η επέκταση των BRICS και η επίσημη θεσμοθέτησή τους αποτελούν επίσης τον πυρήνα της στρατηγικής της Ρωσίας για την αναδιάρθρωση της υφιστάμενης παγκόσμιας τάξης.
Με την προώθηση νέων εταιρικών σχέσεων σε όλο τον Παγκόσμιο Νότο, η Ρωσία οραματίζεται τη μετατροπή των BRICS σε δομικό στοιχείο ενός νέου πολυεπίπεδου συστήματος διεθνών σχέσεων. Αυτή η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα έχει άμεσες οικονομικές επιπτώσεις τόσο στη ρωσική οικονομία όσο και στην αύξηση του πλούτου στη χώρα. Μέχρι τώρα, ο Παγκόσμιος Νότος έχει βοηθήσει στην ανακούφιση της δυτικής οικονομικής πίεσης στη Ρωσία, ωστόσο το ερώτημα παραμένει σχετικά με τη μακροπρόθεσμη ικανότητά του να αντικαταστήσει πλήρως τους οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς δεσμούς με τη Δύση.
Οι BRICS και οι κοσμοθεωρίες της Μόσχας
Η στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας υπογράμμισε τη φιλοδοξία της Μόσχας να αλλάξει τη διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες και να αναδιαρθρώσει το σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης. Βασίζεται στην πεποίθηση της ρωσικής ηγεσίας ότι η σημερινή κατάσταση του διεθνούς συστήματος είναι άδικη και ότι ευνοεί μονομερώς τη συλλογική Δύση, μέσω της οποίας η «νεοαποικιοκρατία» επιβάλλει τις δυτικές αξίες και εξυπηρετεί τα συμφέροντά της.
Βασιζόμενη στην παραδοχή ότι η εποχή της δυτικής κυριαρχίας έχει τελειώσει και η παγκόσμια τάξη βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, η στρατηγική της Μόσχας δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη δημιουργίας εναλλακτικών κέντρων παγκόσμιας διακυβέρνησης. Έτσι, η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας στοχεύει στην αξιοποίηση της ανόδου των μη δυτικών περιφερειακών δυνάμεων και στην αύξηση της συνεργασίας μεταξύ πολλαπλών κέντρων ολοκλήρωσης στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική.
Η ιδέα της «ολοκλήρωσης» – ως μια χαλαρή ενότητα εναλλακτικών περιφερειακών τάξεων- θεωρείται από το Κρεμλίνο ως ένα φυσικό βήμα προς την αντικατάσταση των παλαιών επίσημων και ανεπίσημων θεσμών, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της G7, και την αποκατάσταση ενός «δημοκρατικού πολυπολικού κόσμου».
Θεωρούμενο ως το δυνητικό πρωτότυπο των μελλοντικών συλλογικών μηχανισμών παγκόσμιας διακυβέρνησης στο πλαίσιο ενός πολυπολικού κόσμου, η άμεση χρησιμότητα των BRICS είναι να παρέχουν μια πλατφόρμα για τον συντονισμό και την οικοδόμηση μιας ενοποιητικής φωνής. Η επέκταση των BRICS στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική (έστω και με καθυστέρηση προς το παρόν) και τη Μέση Ανατολή εξυπηρετεί τη στρατηγική και ενισχύει τις δυνατότητες συνεργασίας σε διάφορα πολυμερή σχέδια, όπως μια εταιρική σχέση BRICS-Αφρικής, καθώς και BRICS-MERCOSUR και διαπεριφερειακές πλατφόρμες.
Η ατζέντα των BRICS της Μόσχας
Η προεδρία της Ρωσίας στα BRICS το 2024 έχει ως στόχο να φέρει αυτή τη φιλόδοξη ατζέντα πιο κοντά στην υλοποίηση. Οι άμεσοι στόχοι της περιλαμβάνουν την ενσωμάτωση των νέων μελών, την περαιτέρω επέκταση, καθώς και την εμβάθυνση και επισημοποίηση των υφιστάμενων μορφών συνεργασίας.
Τα πιεστικά καθήκοντα της Μόσχας αναδεικνύουν την ανάγκη θεσμικής επισημοποίησης των BRICS. Η εμβάθυνση της συνεργασίας στον τομέα της πολιτικής και της ασφάλειας, της οικονομίας και της χρηματοδότησης, των πολιτιστικών και ανθρωπιστικών επαφών θα πρέπει να δρομολογήσει τη διαδικασία μετατροπής των BRICS σε ένα εναλλακτικό σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης, το οποίο θα λειτουργήσει επίσης ως πόλος έλξης για τα σημερινά μέλη των δυτικών πολιτικών και οικονομικών συμμαχιών. Αρχικά, η Μόσχα θέλει να εμβαθύνει τον συντονισμό της εξωτερικής πολιτικής.
Οικονομική συνεργασία
Μακροπρόθεσμα, η Μόσχα οραματίζεται τη δημιουργία κοινών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και ενδεχομένως ακόμη και ενός ενιαίου νομίσματος. Αν και ο τελευταίος στόχος θεωρείται από ορισμένους κάπως μη ρεαλιστικός, η αποδολάριοποίηση του αμοιβαίου εμπορίου αποτελεί έναν απτό στόχο, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης του εμπορίου και της διατομεακής οικονομικής συνεργασίας.
Τέλος, η Μόσχα έχει δηλώσει το ενδιαφέρον της να εμπλέξει πάνω από 30 κράτη είτε ως μέλη είτε ως τομεακούς εταίρους στην πολύπλευρη ατζέντα της. Μια περαιτέρω επέκταση του οργανισμού BRICS θα αυξήσει το κύρος και τον ρόλο του στις παγκόσμιες διεργασίες.
Επικείμενος οικονομικός κίνδυνος
Από τον Φεβρουάριο του 2022, η οικονομία της Ρωσίας σημείωσε καλύτερες επιδόσεις από ό,τι αναμενόταν ευρέως. Οι BRICS και ο Παγκόσμιος Νότος διευκόλυναν σημαντικά την ικανότητα της Μόσχας να αντισταθεί στις δυτικές πιέσεις που αποσκοπούν στην οικονομική απομόνωση της Ρωσίας.
Η εντατικοποιημένη συνεργασία με την Κίνα, την Ινδία και μια σειρά άλλων μη δυτικών εταίρων βοηθά στη διατήρηση της μακροοικονομικής σταθερότητας και της πρόσβασης της χώρας στις παγκόσμιες αγορές και την τεχνολογία και στην υπέρβαση της αποσύνδεσής της από τις δυτικές χρηματοπιστωτικές και οικονομικές αγορές. Αυτό έχει συμβάλει στην αύξηση της εγχώριας ζήτησης και της παραγωγής σε διάφορους κλάδους, γεγονός που προσφέρει νέες ευκαιρίες για τους επιχειρηματίες που συνδέονται με το κράτος.
Ωστόσο, η ταχεία εξέλιξη της ρωσικής οικονομίας υπό τις νέες εγχώριες και εξωτερικές συνθήκες μπορεί να ακολουθήσει μια μάλλον απρόβλεπτη πορεία. Η υποταγή των κρατικών οικονομικών και αναπτυξιακών αναγκών στις ανησυχίες για την ασφάλεια, οι οποίες περιλαμβάνουν μια αυξανόμενη απαίτηση για εθνικοποίηση και αποϊδιωτικοποίηση της οικονομίας, εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους. Έτσι, μακροπρόθεσμα μπορούμε να αναμένουμε τη συρρίκνωση της οικονομικής πίτας και την πίεση για την αναδιανομή της ιδιοκτησίας στη χώρα, τόσο της ξένης όσο και της ρωσικής ιδιοκτησίας. Εάν συμβεί αυτό, οι δυνατότητες για αύξηση του πλούτου θα παραμείνουν μάλλον περιορισμένες, ιδίως σε σύγκριση με άλλα μέλη των BRICS.
Η πρόκληση των BRICS για τη Μόσχα
Η εμβάθυνση και η διεύρυνση της συνεργασίας στο πλαίσιο των BRICS μπορεί να μειώσει σημαντικά τους κινδύνους. Ωστόσο, επί του παρόντος, οι ίδιες οι BRICS αντιμετωπίζουν μια σημαντική πρόκληση. Τα παλαιά και τα νέα μέλη του έχουν διαφορετικά πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και δεν μπορούν να μιλήσουν με μια φωνή για τα περισσότερα επίκαιρα ζητήματα. Επιπλέον, δεν υπάρχει κοινό όραμα για το μέλλον της ολοκλήρωσης και κανένα συγκεκριμένο αναπτυξιακό μοντέλο. Η γεωπολιτική ατζέντα της Ρωσίας είναι ιδιαίτερα αντισταθμιστική. Ο κοινός παρονομαστής των BRICS – η επαναπροσαρμογή των παγκόσμιων θεσμών προς όφελός τους – βρίσκεται πολύ πέρα από τους στόχους της Μόσχας.
Ελλείψει συναίνεσης μεταξύ των μελών των BRICS, η Μόσχα υιοθετεί μια σταδιακή προσέγγιση της ολοκλήρωσης και επιδιώκει απτά αποτελέσματα με βάση την εμβάθυνση των διμερών δεσμών. Ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών Ρωσίας-Ινδίας έχει φθάσει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Το 2023, ο όγκος του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών BRICS διπλασιάστηκε και αναμένεται να ξεπεράσει τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Στον τομέα της ενέργειας, η Κίνα και η Ινδία αντικατέστησαν την αγορά της Ευρωπαϊκής
Ένωσης. Πέρυσι, το ήμισυ των εξαγωγών πετρελαίου της Ρωσίας πήγε στην Κίνα, ενώ το μερίδιο της Ινδίας αυξήθηκε στο 40% μέσα σε δύο χρόνια. Η συνεχιζόμενη ενεργειακή συνεργασία θα συνεχίσει να αποτελεί θεμέλιο λίθο της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής σταθερότητας της Μόσχας και της αύξησης του πλούτου της.
Ο Ryhor Nizhnikau είναι ανώτερος ερευνητής στο πρόγραμμα Ανατολικής Γειτονίας και Ρωσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Φινλανδικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων.
Πηγή: henleyglobal.com