Το ιστορικό υπόβαθρο της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης ανάγεται στο 1917 (Διακήρυξη Μπάλφουρ) και στην εγκαθίδρυση του βρετανικού προτεκτοράτου επί της Παλαιστίνης (Μαντολάτο Παλαιστίνης) μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, με την πρόβλεψη για μια εθνική πατρίδα για τους Εβραίους, η οποία όμως επισήμως δεν έπρεπε να γίνει εις βάρος των ντόπιων κατοίκων – των Παλαιστινίων. Παρ’ όλα αυτά, έγινε στην πράξη το κεντρικό πρόβλημα η διατήρηση της κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ αυτών των διατάξεων ώστε να είναι αποδεκτές και από τις δύο πλευρές – τους Εβραίους και τους Παλαιστίνιους.
Γράφει ο Δρ Vladislav B. Sotirovic
Πρώην Καθηγητής Πανεπιστημίου Βίλνιους, Λιθουανία
Ερευνητής στο Κέντρο Γεωστρατηγικών Μελετών Βελιγράδι, Σερβία
Πηγή: www.geostrategy.rs
Ο λαός και η γη
Από την εποχή του Διαφωτισμού, τον οποίο ακολούθησε ο Ρομαντισμός, στη Δυτική Ευρώπη αναδύθηκε μια νέα τάση ομαδικού προσδιορισμού των λαών ως εθνοτικών ή εθνοπολιτισμικών εθνών, διαφορετική από τις προηγούμενες φεουδαρχικές τάσεις του Μεσαίωνα που βασίζονταν στη θρησκεία, τα κρατικά σύνορα ή την ένταξη σε κοινωνικά στρώματα. i Με την πάροδο του χρόνου, μια νέα τάση ταύτισης των ανθρώπων ως προϊόν του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής και της κοινωνικής τάξης εφαρμόστηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη ακολουθώντας τη διαδικασία της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.ii Ως άμεση συνέπεια αυτής της ανάπτυξης των ομαδικών ταυτοτήτων, τα νεοφανή έθνη, ιδίως στις περιοχές υπό αποικιακή ξένη κυριαρχία, άρχισαν να διεκδικούν τα εθνικά τους δικαιώματα, αλλά μεταξύ αυτών, το σημαντικότερο αίτημα ήταν το δικαίωμα αυτοδιοίκησης σε ένα δικό τους έθνος-κράτος. Με άλλα λόγια, οι εθνοτικές ή εθνοθρησκευτικές ομάδες υπό ξένη καταπίεση απαίτησαν τα δικαιώματα αυτοδιάθεσης και πολιτικής κυριαρχίας.iii
Από το 1900 περίπου, τόσο οι Εβραίοι όσο και οι Άραβες-Παλαιστίνιοι ενεπλάκησαν στη διαδικασία ανάπτυξης εθνοεθνικής συνείδησης και κινητοποίησης των εθνών τους για την επίτευξη εθνικοπολιτικών στόχων. Ωστόσο, μία από τις κεντρικές διαφορές μεταξύ τους όσον αφορά τη δημιουργία ενός δικού τους έθνους-κράτους ήταν ότι οι Εβραίοι ήταν διασκορπισμένοι σε όλο τον κόσμο (διασπορά) από την πτώση της Ιερουσαλήμ και της Ιουδαίας τον 1ο αιώνα μ.Χ.iv ενώ, αντίθετα, οι Παλαιστίνιοι ήταν συγκεντρωμένοι σε ένα μέρος – την Παλαιστίνη. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, μια νεοσύστατη Θ. Σιωνιστικό κίνημα του Herzl είχε ως αποστολή να εντοπίσει τη γη όπου ο εβραϊκός λαός θα μπορούσε να μεταναστεύσει και να εγκατασταθεί για να δημιουργήσει το δικό του έθνος-κράτος. Για τον Th. Herzl (1860-1904),v η Παλαιστίνη ήταν ιστορικά λογικό να αποτελεί τη βέλτιστη γη για τους Εβραίους μετανάστες, καθώς ήταν η γη των εβραϊκών κρατών στην Αντίκα.vi Ήταν, ωστόσο, μια παλιά ιδέα και ο Th. Herzl στο βιβλίο-φυλλάδιο του που έγινε η Βίβλος του σιωνιστικού κινήματος ήταν ο πρώτος που ανέλυσε τις συνθήκες των Εβραίων στην υποτιθέμενη “πατρίδα” τους και ζήτησε την ίδρυση ενός εβραϊκού έθνους-κράτους προκειμένου να λυθεί το Εβραϊκό Ζήτημα στην Ευρώπη ή καλύτερα να νικήσει τον παραδοσιακό ευρωπαϊκό αντισημιτισμό και τη σύγχρονη τάση της εβραϊκής αφομοίωσης. Αλλά το κεντρικό πρόβλημα ήταν να πειστούν με κάποιο τρόπο οι Ευρωπαίοι ότι οι Εβραίοι είχαν το δικαίωμα σε αυτή τη γη ακόμη και μετά από 2.000 χρόνια μετανάστευσης στη διασπορά.
Ωστόσο, αυτό που ήταν ο Θ. Herzel το Eretz Yisrael στην πραγματικότητα; Για όλους τους Σιωνιστές και την πλειοψηφία των Εβραίων, ήταν η Γη της Επαγγελίας με γάλα και μέλι, αλλά στην πραγματικότητα, η Γη της Επαγγελίας ήταν μια άγονη, βραχώδης και σκοτεινή οθωμανική επαρχία από το 1517, που είχε εγκατασταθεί από τους μουσουλμάνους Άραβες ως σαφής πληθυσμιακή πλειοψηφία. Σε αυτή τη στενή λωρίδα γης της Ανατολικής Μεσογείου, οι Εβραίοι και οι Άραβες Παλαιστίνιοι ζούσαν πλάι-πλάι την εποχή του Πρώτου Σιωνιστικού Συνεδρίου περίπου 400.000 Άραβες και περίπου 50.000 Εβραίοι.vii Οι περισσότεροι από αυτούς τους Παλαιστίνιους Εβραίους ήταν φανατικοί Ορθόδοξοιviii που εξαρτούσαν εξ ολοκλήρου την ύπαρξή τους από τις φιλανθρωπικές προσφορές διαφόρων εβραϊκών εταιρειών στην Ευρώπη, οι οποίες τους διανέμονταν από τις κοινοτικές οργανώσεις που είχαν συσταθεί κυρίως γι’ αυτόν ακριβώς το σκοπό.
Παλαιστίνη
Η Παλαιστίνη είναι μια ιστορική χώρα στη Μέση Ανατολή στην ανατολική ακτή της Μεσογείου μεταξύ του ποταμού Ιορδάνη και της ακτής της Μεσογείου. Η Παλαιστίνη αποκαλείται Αγία Γη από τους Εβραίους, τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους λόγω των πνευματικών δεσμών της με τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό καθώς και το Ισλάμ.
Η γη γνώρισε πολλές αλλαγές και ηγεμονίες στην ιστορία, ακολουθούμενες από αλλαγές των συνόρων και του πολιτικού της καθεστώτος. Για κάθε ένα από τα περιφερειακά δόγματα, η Παλαιστίνη περιέχει αρκετούς ιερούς τόπους. Στους λεγόμενους βιβλικούς χρόνους, στο έδαφος της Παλαιστίνης, τα βασίλεια του Ισραήλ και της Ιουδαίας υπήρχαν μέχρι τη ρωμαϊκή κατοχή τον 1ο αιώνα μ.Χ. Το τελικό κύμα εκδίωξης των Εβραίων στη διασπορά από την Παλαιστίνη ξεκίνησε μετά την αποτυχημένη εξέγερση του Μπαρ Κόχμπα το 132-135. Μέχρι την εμφάνιση του Ισλάμ, η Παλαιστίνη ιστορικά ελεγχόταν από τους Αρχαίους Αιγύπτιους, τους Ασσύριους, τους Πέρσες, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τέλος από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) παράλληλα με τις περιόδους ανεξαρτησίας των εβραϊκών βασιλείων.
Η γη καταλήφθηκε από τους μουσουλμάνους Αραβες το 634 μ.Χ. Έκτοτε, η Παλαιστίνη κατοικείται στην πλειονότητά της από Άραβες, αν και παρέμεινε κεντρικό σημείο αναφοράς για τον εβραϊκό λαό της διασποράς ως “Γη του Ισραήλ” ή Eretz Yisrael. Η Παλαιστίνη παρέμεινε υπό μουσουλμανική κυριαρχία μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όντας μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1516-1917), όταν ο συνδυασμένος οθωμανικός και γερμανικός στρατός ηττήθηκε από τους Βρετανούς στο Μέγκιντο, με εξαίρεση το διάστημα κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών στη Δυτική Ευρώπη από το 1098 έως το 1197.i Ο όρος Παλαιστίνη χρησιμοποιήθηκε ως ο επίσημος πολιτικός τίτλος για τα εδάφη δυτικά του Ιορδάνη ποταμού που παραχωρήθηκαν κατά την περίοδο του μεσοπολέμου και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Ηνωμένο Βασίλειο (από το 1920 έως το 1947).
Ωστόσο, μετά το 1948, ο όρος Παλαιστίνη συνεχίζει να χρησιμοποιείται, αλλά τώρα για να προσδιορίσει μάλλον μια γεωγραφική παρά μια πολιτική οντότητα. Χρησιμοποιείται σήμερα, ιδίως στο πλαίσιο του αγώνα για τη γη και τα πολιτικά δικαιώματα των Παλαιστινίων Αράβων που εκτοπίστηκαν μετά την ίδρυση του Ισραήλ.ii
Οι εβραϊκές μεταναστεύσεις στην Παλαιστίνη το 1882-1914
Ως συνέπεια των ανανεωμένων πογκρόμ στην Ανατολική Ευρώπη το 1881, το πρώτο κύμα εβραϊκής μετανάστευσης στην Παλαιστίνη ξεκίνησε το 1882, ακολουθούμενο από ένα άλλο κύμα πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο από το 1904 έως το 1914.iii Η μετανάστευση των Εβραίων εποίκων ενθαρρύνθηκε από τη Διακήρυξη Μπάλφουρ του 1917 και εντάθηκε πολύ από τον Μάιο του 1948, όταν ανακηρύχθηκε και ιδρύθηκε το Σιωνιστικό Κράτος του Ισραήλ.
Ιστορικά υπήρχαν δύο είδη κινήτρων για τους Εβραίους να έρθουν στο Eretz Yisrael (στα εβραϊκά, η “Γη του Ισραήλ”):
1. Το παραδοσιακό κίνητρο ήταν η προσευχή και η μελέτη, ακολουθούμενη από το θάνατο και την ταφή στο ιερό έδαφος.
2. Αργότερα, από τα μέσα του 19ου αιώνα, ένας νέος τύπος Εβραίων που ήταν κοσμικός και σε πολλές περιπτώσεις ιδεαλιστής άρχισε να φτάνει στην Παλαιστίνη, αλλά πολλοί από αυτούς εκδιώχθηκαν από τις πατρίδες τους λόγω των αντισημιτικών διώξεων.
Το 1882 υπήρξε το πρώτο οργανωμένο κύμα ευρωπαϊκής εβραϊκής μετανάστευσης στην Παλαιστίνη. Από το Πρώτο Παγκόσμιο Σιωνιστικό Συνέδριο του 1897 στη Βασιλεία, υπήρξε μια εισροή Ευρωπαίων Εβραίων στην Παλαιστίνη ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Βρετανικής Εντολής, η οποία ακολουθήθηκε από την επιτρεπόμενη από τους Βρετανούς πολιτική αγοράς γης από την Εβραϊκή Υπηρεσία, η οποία στην πραγματικότητα ήταν μια έμμεση προετοιμασία για τη δημιουργία του εβραϊκού έθνους-κράτους – Ισραήλ.iv Με άλλα λόγια, μια τέτοια πολιτική σχεδιάστηκε για να εκποιήσει τη γη από τους Παλαιστίνιους, ορίζοντας ότι δεν θα μπορούσε να είναι στα χέρια των Αράβων.
Ακόμη και πριν από το Πρώτο Σιωνιστικό Συνέδριο στη Βασιλεία, ο Θ. Herzl προσπάθησε να στρατολογήσει εύπορους και πλούσιους Εβραίους (όπως η οικογένεια Rothschild) για να χρηματοδοτήσουν το σχέδιό του για την εβραϊκή μετανάστευση και τον εποικισμό της Παλαιστίνης, αλλά τελικά απέτυχε στην προσπάθειά του. Ο Th. Herzl αποφάσισε να στραφεί στους μικρούς ανθρώπους – εξ ου και η απόφασή του να συγκαλέσει το Συνέδριο της Βασιλείας το 1897, όπου σύμφωνα με το ημερολόγιό του, ίδρυσε το εβραϊκό κράτος. Μετά το συνέδριο, δεν έχασε χρόνο για να κάνει πράξη το πολιτικό του πρόγραμμα. Παρόλα αυτά, την ίδια στιγμή, διαφωνεί έντονα με την ιδέα της ειρηνικής εγκατάστασης στην Παλαιστίνη, ή σύμφωνα με τα δικά του λόγια της “σταδιακής εβραϊκής διείσδυσης”, η οποία, στην πραγματικότητα, είχε ήδη ξεκινήσει πριν από τη συνάντηση των Σιωνιστών στη Βασιλεία.
Εκείνη την εποχή, η Παλαιστίνη ως οθωμανική επαρχία δεν αποτελούσε μια ενιαία πολιτικο-διοικητική μονάδα. Οι βόρειες συνοικίες αποτελούσαν τμήματα της επαρχίας της Βηρυτού, ενώ η συνοικία της Ιερουσαλήμ ήταν υπό την άμεση εξουσία της κεντρικής οθωμανικής κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη λόγω της διεθνούς σημασίας της πόλης της Ιερουσαλήμ και της πόλης της Βηθλεέμ ως θρησκευτικών κέντρων εξίσου σημαντικών για το Ισλάμ, τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό.v Η συντριπτική πλειοψηφία των Αράβων είτε μουσουλμάνων είτε χριστιανών ζούσε σε αρκετές εκατοντάδες χωριά σε αγροτικό περιβάλλον. Όσον αφορά τους αραβικής καταγωγής οικιστές της πόλης, οι δύο μεγαλύτεροι από αυτούς ήταν η Γιάφα και η Ναμπλούς μαζί με την Ιερουσαλήμ ως οι οικονομικά πιο ευημερούντες αστικοί οικισμοί.vi
Μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο μεγαλύτερος αριθμός Παλαιστίνιων Εβραίων ζούσε σε τέσσερις αστικούς οικισμούς με τη σημαντικότερη θρησκευτική σημασία γι’ αυτούς: Ιερουσαλήμ, Χεβρώνα, Σαφέντ και Τιβεριάδα. Ήταν οπαδοί των παραδοσιακών, ορθόδοξων θρησκευτικών πρακτικών αφιερώνοντας πολύ χρόνο στη μελέτη των θρησκευτικών κειμένων και εξαρτώμενοι από τη φιλανθρωπία του παγκόσμιου εβραϊσμού για την επιβίωσή τους.vii Πρέπει να σημειωθεί ότι η προσήλωσή τους στο Eretz Yisrael ήταν πολύ περισσότερο θρησκευτικού παρά εθνικού χαρακτήρα και δεν συμμετείχαν ούτε υποστήριζαν τον Θ. Herzl το σιωνιστικό κίνημα που εμφανίστηκε στην Ευρώπη και στην πραγματικότητα μεταφέρθηκε στην Παλαιστίνη από τους Εβραίους μετανάστες μετά το 1897. Ωστόσο, οι περισσότεροι από τους Εβραίους μετανάστες στην Παλαιστίνη μετά το 1897 που μετανάστευσαν από την Ευρώπη έζησαν κοσμικού τύπου ζωή έχοντας δεσμεύσεις για τους κοσμικούς στόχους της δημιουργίας και διατήρησης ενός σύγχρονου εβραϊκού έθνους με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής και της ίδρυσης ενός ανεξάρτητου εβραϊκού κράτους – του σύγχρονου Ισραήλ, αλλά όχι για την αποκατάσταση ενός βιβλικού κράτους. Κατά το πρώτο έτος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο συνολικός αριθμός των Εβραίων στην Παλαιστίνη έφθασε περίπου τις 60.000, εκ των οποίων περίπου 36.000 ήταν έποικοι από το 1897. Από την άλλη πλευρά, ο συνολικός αριθμός του αραβικού πληθυσμού στην Παλαιστίνη το 1914 ήταν περίπου 683.000.
Το δεύτερο κύμα της εβραϊκής μετανάστευσης στην Παλαιστίνη (1904-1914) είχε πολλούς διανοούμενους και Εβραίους της μεσαίας τάξης, αλλά η πλειοψηφία αυτών των μεταναστών καθοδηγήθηκε λιγότερο από το όραμα ενός νέου κράτους παρά από την ελπίδα να έχουν μια νέα ζωή, απαλλαγμένη από πογκρόμ και διώξεις.
Dr. Vladislav B. Sotirovic
Πρώην καθηγητής πανεπιστημίου
Ερευνητής στο Κέντρο Γεωστρατηγικών Μελετών
Βελιγράδι, Σερβία
www.geostrategy.rs
sotirovic1967@gmail.com © Vladislav B. Sotirovic 2024
Προσωπική αποποίηση ευθυνών: Ο συγγραφέας γράφει για την παρούσα έκδοση με ιδιωτική ιδιότητα, η οποία δεν αντιπροσωπεύει κανέναν ή οποιαδήποτε οργάνωση, εκτός από τις προσωπικές του απόψεις. Τίποτα από όσα γράφει ο συγγραφέας δεν πρέπει ποτέ να συγχέεται με τις συντακτικές απόψεις ή τις επίσημες θέσεις οποιουδήποτε άλλου μέσου ενημέρωσης ή φορέα.